یادی از آثار ارزشمند دکتر علی‌اکبر فیاض | استادی بزرگ با دو کتاب سترگ

زنده‌یاد دکتر علی‌اکبر فیاض که خدمات ارزنده علمی و ادبی و فرهنگی او زبانزد خاص‌وعام است، با وجود اشراف علمی شگفت در تاریخ ایران و ادبیات فارسی، در حوزه تألیف، بیش از چند کتاب و مقاله از خود به‌یادگار نگذاشته است و اینجاست که باید همان موضوع مشهور «ترجیح کیفیت بر کمیت» را مطرح و اذعان کنیم که اگرچه تعداد آثار قلمی استاد در قیاس با استادان بزرگ دیگر کمتر است، اما از نظر کیفیت، همین چند کتاب و مقاله، برای اینکه به عظمت علمی او پی ببریم، کافی است. در تاریخ سرزمین ما بسیار بزرگان دیگری بوده‌اند که فقط با یک یا چند اثر معدود نامشان در تاریخ ماندگار شده و درخشیده است.

دکتر فیاض نیز با دو کتاب «تصحیح تاریخ بیهقی» و «تاریخ اسلام» و چند مقاله از جمله «بررسی نسخه‌های خطی تاریخ بیهقی» چهره‌ای ماندگار و نامی درخشان در تاریخ پژوهش‌های ادبی و تاریخی ایران است.

برای کسانی که به‌هر روی جزو اهالی کتاب و ادبیات و تاریخ و به‌طور کلی علوم‌انسانی به‌شمار می‌آیند، نام دکتر علی‌اکبر فیاض با نام «تاریخ بیهقی» گره خورده است، زیرا «تاریخ بیهقی» به‌تصحیح دکتر فیاض، سال‌های سال در کانون توجه دانشجویان و پژوهشگران برای خواندن بهترین متن این شاهکار ادب فارسی جای داشته؛ هرچند پیش از آن تصحیح زنده‌یاد استاد سعید نفیسی بوده و پس از آن تصحیح دکتر محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی آمده که در تصحیح اخیر کوشیده شده است بسیاری از مشکلات و ناروشنی‌های چاپ‌های پیشین برطرف شود.

در این میان، نباید از شأن علمی و کوشش سترگ دکتر فیاض و نقش مهمی که در مسیر پیشرفت دانش نسخه‌شناسی و تصحیح «تاریخ بیهقی» داشته است، غفلت کرد. مقاله مهمی که در بررسی نسخه‌های خطی «تاریخ بیهقی» نگاشته و سپس به‌عنوان مقدمه تصحیح «تاریخ بیهقی» منتشر شده، به‌خوبی نشان‌دهنده اشراف علمی و پژوهش‌های ژرف در این حوزه است.

کتاب دیگری که از زنده‌یاد دکتر علی‌اکبر فیاض به‌یادگار مانده، اما به شهرت و محبوبیت کتاب دیگر او نیست، «تاریخ اسلام» است. دکتر فیاض در این کتاب تاریخ اسلام را تا قرن هفتم هجری‌قمری با یک مقدمه و در شش فصل تدوین کرده است؛ فصل اول «عربستان»، فصل دوم «پیغمبر (ص) در مکه»، فصل سوم «پیغمبر (ص) در مدینه»، فصل چهارم «خلفای راشدین»، فصل پنجم «امویان» و فصل پنجم «عباسیان».

دکتر عبدالرحیم قنوات در مقاله‌ای که در نقد و بررسی این کتاب نوشته، آورده است: «تاریخ اسلام دکتر فیاض گزارشی فاخر و هنرمندانه از تاریخ اسلام است که دقت نظر، قلم روان و انصاف علمی نویسنده، آن را در شمار کتاب‌های خواندنی و ماندگار تاریخ اسلام به زبان فارسی قرارداده است.

این اثر دکتر فیاض از آن دسته آثاری است که به‌جرئت می‌توان ادعا کرد در میان نسل‌های بعد این سرزمین نیز خوانندگانی خواهد یافت، چنان‌که هم‌اکنون نیز باگذشت دهه‌ها از تاریخ تألیف و درگذشت نویسنده آن، مورد توجه خوانندگان و پژوهشگران تاریخ اسلام است.»